معاونت اقتصادی شرکت توسعه کاربرد پرتوها
معاونت اقتصادی شرکت توسعه کاربرد پرتوها متشکل از سه مدیریت مهندسی خرید، مدیریت تجاری سازی و توسعه بازار و مدیریت بهره برداری و تولید می‌باشد که مسئولیت تجاری سازی طرح‌های مربوط به انواع سامانه های پرتودهی و بهره برداری از سامانه های مختلف گاما، الکترون درکشور را برعهده دارد. معاونت اقتصادی شرکت توسعه کاربرد پرتوها آمادگی همکاری و عقد قرارداد با شرکت‌های بخش خصوصی و دولتی درحوزه های مختلف صنعت، سلامت، مواد غذایی و کشاورزی را دارد.
پرتوهایی كه در پرتوفرآوری مورد استفاده قرار مي‌گیرند عبارتند از: گاما، الكترون و ايكس. اين پرتوها اگرچه با روشهای مختلفي توليد مي‌شوند ولي در اصل يك كار انجام مي‌دهند. انرژي منتقل شده به وسيله اين پرتوها در فرآيند پرتودهي باعث تغييرات فيزيكي و شيميايي مي‌شوند و در نهايت منجر به پليمريزاسيون، پيوند عرضي، استريليزاسيون و یا پاستوریزاسیون سرد (در مواد غذایی) مي‌گردد. اين نوع پرتوها از نوع پرتوهاي يونيزان مي‌باشند زيرا انرژي آنها در حدي است كه فقط میتوانند الكترون‌ها را از اتمها و مولكولها جدا كنند و آنها را به يون تبديل كنند.
- روشهای سترون سازی و کاربرد پرتوها در سترون سازی
معمولاًمیکروارگانیسم‌ها سبب آلودگی، عفونت و فساد میشوند. لذا لازم است که این نوع میکروارگانیسم‌ها را از بین برده و یا از سطح اجسام حذف کنیم به این عمل میکروبکشی یا استریلیزاسیون گفته می‌شود. بنابراین سترونسازی مشتمل بر فرآیندی می‌گردد که طی آن تمام میکروارگانیسم‌ها، باکتری‌ها، قارچ‌ها، میکروب‌ها و ویروس‌های زنده از یک شیء یا سطح آن و فضای آن عاری بشوند.
برای انجام فرآیندهای فوق، روشهای شیمیایی، دود دادن، حرارت دادن رایج است ولی در حال حاضربیشتر از روشهای پرتوفرآوری یونیزان استفاده می‌شود مخصوصاً این‌که در سایر روش‌ها، قبل از فرآیند اصلی، سطح اجسام باید به طرز خاصی تمیز و چربی زدایی شود که همیشه این کار آسان نیست و نیازمند صرف هزینه می‌باشد.
رایج ترین روش‌هایی که برای سترونسازی استفاده میشوند عبارتند از:
- روش حرارتی: به وسیله دستگاه‌هایی مانند اتوکلاو، در این روش از تأثیر گرما و فشار بخار آب برای کشتن میکروارگانیسم‌ها استفاده می‌شود.
- روش شیمیایی: به‌وسیله مواد ضدعفونی کننده مانند آب اکسیژنه و انجام واکنش‌های شیمیایی (مانند رادیکال‌های آزاد) برای سترون کردن بهره میبریم.
- روش پرتودهی: روش سترونسازی توسط پرتو بسیار مؤثر است، چرا که پرتوها به داخل محصولات بسته‌بندی شده نفوذ کرده و حتی از میان آنها عبور می‌کنند. محصولات با فرم‌های فیزیکی پیچیده و سطح زیاد مثل سرنگ‌ها و تجهیزات متنوع پزشکی و جراحی در درون بسته‌های خود استریل شده و بلافاصله پس از فرآیند آماده مصرف هستند. برای مثال مواد گیاهی که در داروسازی و مواد آرایشی بکار می‌روند، اکثراً حاوی باکتری‌های زیادی می‌باشند که در سترونسازی حرارتی تأثیر آن در مدت کوتاهی از بین می‌رود. در صنایع اتومبیل سازی از پرتوفرآوری برای بهبود خواص فیزیکی اجزاء پلیمری اتومبیلها مثل روکش کابل‌ها و یا شیلنگ‌ها استفاده می‌شود.
به علاوه تأثیر پرتودهی در حذف باکتری‌های مواد گیاهی خیلی مؤثرتر از روشهای حرارتی یا شیمیایی است. این روش، از تمام روشهای استریل کردن سریعتر و قابل انعطافتر بوده و نیز مانع بکارگیری گازهای سمی و سرطانزا که برای سلامتی و محیط زیست خطرناک هستند، می‌شود.
مزایای کاربردهای پرتوفرآوری در مقایسه با روشهای دیگر عبارتنداز:
- قابلیت تنظیم دقیق دز و قدرت نفوذ پرتو در مواد مورد نظر
- امکان توزیع یکنواخت دز در فرآیند سترونسازی
- کنترل ساده روش پرتو فرآوری
- قابلیت سترونسازی محصولات بسته‌بندی شده با پوششهای مختلف
- سرعت و امکان استفاده محصول بلافاصله پس از فرآیند
- دما و فشار و رطوبت بر عملکرد آن تأثیر ندارد
- محصولات به صورت بسته‌بندی نهایی قابل پرتودهی هستند
- افزودنی شیمیایی به محصولات اضافه نمی‌شود
- به سرعت تأثیرگذار بوده و محصولات بلافاصله قابل استفاده هستند
- بررسی قابلیت‌های انعطاف کاربری سیستم
- با توجه به این‌که دمای محصولات ضمن فرآیند بالا نمی‌رود جهت استریل کردن و میکروبزدایی محصولاتی که به گرما حساس هستند مناسب است.
- در صورتیکه از بسته‌بندی‌های اسپتیک استفاده شده باشد، محصول نهایی قابل پرتودهی می‌باشد.
- مکانیسم ذاتی کشندگی میکروارگانیسم‌ها، توسط پرتوها بدون ایجاد پسمان و یا پرتوزایی
پرتودهي مواد غذايي
از مهمترین کاربردهای پرتودهی، استفاده از آن در صنعت مواد غذایی به منظور کاهش آلودگی و افزایش زمان ماندگاری محصولات می‌باشد. حتی بهترین فرآیندهای تهیه مواد غذایی و رعایت دقیقترین اصول بهداشتی نیز نمی‌توانند میکروارگانیسم‌های مواد غذایی را به طور کامل از بین ببرند. از طرفی از بین رفتن مواد غذایی یکی از مشکلات مهم کشورهای در حال توسعه است که اغلب در مناطق گرمسیر و مرطوب قرار دارند. منظور از پرتودهی مواد غذایی، استریل کردن آن نیست بلکه کاهش میکروارگانیسم‌های مضر تا حدی است که برای مصرف کننده خطری را در برنداشته باشد. پرتودهی مواد غذایی علاوه بر سالم و بی خطر بودن، ارزش غذایی و کیفیت طعم موادغذایی را از بین نمی‌برد و می‌تواند زمان مصرف مواد غذایی را افزایش دهد. شرایط مهم و تأثیر گذار در پرتودهی مواد غذایی ممکن است شامل درجه حرارت مواد غذایی، خلوص، وجود هوا در زمان بسته بندی مواد غذایی، مقدار آب و نوع میکروارگانیسم‌های احتمالی موجود باشد. مسلماً هر یک از این عوامل در تعیین دز و نحوه پرتودهی تعیین کننده خواهد بود. بدیهی است که هر محصول قابلیت پرتودهی و عرضه به بازار را ندارد.
مواد غذایی قابل پرتودهی
- ادویه جات و پودرهای خوراکی
- انواع میوه و سبزیجات خشک
- انواع مواد آردی
- انواع پوره
- دم نوشهای گیاهی و چای
- خشکبار و دانه و میوه آجیلی
- گیاه داروها
- انواع بذر
- حبوبات و غلات
- سویا و نشاسته
- زعفران
- ........
اهداف پرتودهی مواد غذایی
- وابستگی کمتر به یخچال و صرفه جویی در مصرف انرژی
- جلوگیری از دور ریختن و هدر رفتن مواد غذایی
- عدم استفاده از نگه دارنده های شیمیایی
- کاهش آلودگی مواد غذایی
- جلوگیری از مسمومیت مواد غذایی
پرتودهي محصولات کشاورزی
در حالي كه 11% مردم جهان از گرسنگي و سوء تغذيه رنج مي‌برند، 25% كل مواد غذايي توليدي پس از برداشت درزمان انبارداري از بين می‌روند . امروزه پرتوفرآوري به عنوان يك صنعت ايمن و تميز در جهان شناخته شده است كه زمينه ساز گسترش كاربرد پرتوها در زمينه‌های گوناگون صنعتي، اجتماعي و اقتصادي در جوامع امروزي ميباشد.
درصد از بین رفتن مواد غذایی در مراحل تولید
كاربرد روشهای هسته‌ای در توسعه كشاورزي در بسياري از كشورهاي پيشرفته يا درحال توسعه امري متداول است كه نتايج حاصل از آن نيز قابل ملاحظه است. زمينه كاربرد چنين روشي بسيار متنوع و گسترده است كه از آن جمله مي توان به موارد ذيل اشاره كرد.
ايجاد جهش در گياهان به منظور دستيابي به صفات برتر و مطلوب و توليد ارقام جديد گياهي، كنترل حشرات مضر از طريق روش سترون سازي و يا ضد عفوني، مبارزه با آفات انباري، كاهش ضايعات و افزايش زمان نگهداري محصولات كشاورزي و فرآورده‌های دامي، بهبود امور دامي و دامپزشكي.
به طور كلي مهمترين كاربردهاي تشعشعات هسته اي در كشاورزي عبارتند از:
- كنترل حشرات با تشعشعات هسته‌ای
- انبار كردن ميوه‌ها
- تولید بذرهای مقاوم به شوری و سرما
- جلوگیری از جوانه زدن دانه ها در انبار
- به تأخیر انداختن زمان رسیدن محصولات
- افزایش سرعت رسیدن محصولات
- به تأخیر انداختن رشد انواع قارچ در مواد غذایی
- جلوگیری از زاد و ولد کردن حشرات در گندم، جو و ...
- افزایش زمان نگهداری مواد غذایی
- کاهش میزان آلودگی
- از بین بردن ویروس های گیاهی و غذایی
- طرح باردهی بیشتر گندم، برنج، پنبه
- جلوگیری از جوانه زدن پیاز و سیب زمینی در انبار
مزایای پرتودهی محصولات کشاورزی
تولید و رهاسازی حشرات عقیم )SIT(
در این فرآیند حشرات پرورش داده میشوند و طی عقیم سازی حشرات نر و رهاسازی آن به مزارع موجب کم شدن و از بین رفتن حشرات خواهد شد.